De paleontologische collectie van vertebraten bestaat uit ca. een miljoen overblijfselen van uitgestorven dieren met een wervelkolom. De collectie van grote gewervelde dieren bevat ongeveer een miljoen fossiele exemplaren. Populaire objecten zijn het skelet van Trix, de in Amerika gevonden Tyrannosaurus rex, en het samengestelde mammoetskelet, beide te zien in de tentoonstellingen van Naturalis. De collectie bevat ook fossielen van veel andere uitgestorven dieren, zoals het reuzenhert, de steppewisent en meerdere soorten dinosauriërs. Uiteraard zijn ook de kleinere dieren vertegenwoordigd. Zo hebben we een zeer uitgebreide collectie van fossiele muizenkiezen.
Hoogtepunten
De herkomst van de collectie is zeer divers. Een groot deel is door Naturalis-medewerkers zelf verzameld (diverse eilandfauna’s, Winterswijk, kleine zoogdieren, haaientanden, Triceratops Dirk). Een relatief groot gedeelte is door collectie-overdracht vanuit andere instituten aan de Naturalis-collectie toegevoegd. Aan het eind van de 19e en begin 20e eeuw is er ook een deel aangekocht voor tentoonstellingen. Dit zijn dan grote, tot de verbeelding sprekende objecten, zoals het skelet van de grottenbeer en het reuzenhert en diverse zeereptielen. Voor de opening van de tentoonstelling in 1998 zijn de Camarasaurus en Edmontosaurus aangekocht. Het skelet van een mammoet werd toen deels van materiaal uit de eigen collectie opgebouwd. In het allernieuwste Naturalis staan natuurlijk T. rex Trix en Triceratops Dirk. Regelmatig worden nieuwe objecten aan de collectie toegevoegd. Dit gaat dan vaak om schenkingen van een enkel object of van hele collecties.
Dinosauruscollectie
De dino’s van Naturalis zijn grote publiekstrekkers. Vrijwel de gehele dino-collectie is dan ook in de tentoonstelling te bewonderen. Tyrannosaurus rex Trix werd voor het vernieuwde Naturalis opgegraven in de Verenigde Staten. Inmiddels staat ze al een aantal jaar als hoogtepunt in de dino-zaal. Bij de zoektocht naar Trix werd een aantal Triceratopsen gevonden, die inmiddels ook zijn opgegraven, uitgeprepareerd en als indrukwekkende Kudde te zien in de tentoonstelling. Het werk aan de dino’s is hiermee niet klaar. Het Dinolab is alweer druk bezig met een nieuw project!
Mammoetcollectie
Naturalis heeft een van de grootste collecties mammoetbotten ter wereld. De collectie omvat ca. 9000 exemplaren. Het merendeel hiervan is afkomstig uit de Noordzee. Bij het woord mammoet wordt meteen aan groot gedacht en natuurlijk bestaat de collectie grotendeels uit grote en zware objecten, maar ook kleine details zoals het eerste melkkiesje van een babymammoet en het fragiele tongbeen zijn in de collectie vertegenwoordigd. Een gevriesdroogde drol en haar van een mammoet is in de IJstijdzaal te bewonderen.
IJstijdcollectie
Een groot deel van de IJstijdcollectie is afkomstig van de bodem van de Noordzee. Botten van ijstijdzoogdieren komen met het vissen naar platvis als bijvangst naar boven. Jarenlang heeft oud-conservator Gerhard Kortenbout van der Sluijs contact onderhouden met vissers die vervolgens hun bijvangst aan het museum afstonden. Daarnaast is een deel afkomstig van baggerwerkzaamheden in de grote rivieren (voornamelijk Maas en IJssel) en grondzuigerijen. Een groot deel van de collectie is te zien in de IJstijdzaal.
Duboiscollectie
De Dubois collectie bestaat uit zo’n veertigduizend objecten. Dat zijn vrijwel allemaal fossielen en die zijn voor een groot gedeelte afkomstig uit Indonesië. Deze fossielen spelen nog steeds een grote rol in de wetenschap. Naturalis is een internationaal knooppunt in het onderzoek naar de evolutie van de mens en de tienduizenden door Dubois bijeengebrachte fossielen zijn daarin zeer belangrijk onderzoeksmateriaal.
In de collectie bevinden zich meerdere Homo erectus-fossielen, waaronder de kies, het dijbeen en het schedelkapje dat Dubois gebruikte voor zijn soortbeschrijving van de Homo erectus. Er is ook een schelp met mysterieuze krassen erin. Was Homo erectus een kunstenaar? Recent onderzoek waarin Indonesische onderzoekers en Naturalis-medewerkers samenwerkten, suggereert overigens dat het nog maar de vraag is of kies en dijbeen wel écht van een Homo erectus zijn. Onderzoek en collectie zijn nauw verweven bij instellingen als Naturalis, en blijven voortdurend nieuwe inzichten opleveren.
Winterswijkcollectie
In de steengroeve van Winterswijk wordt Muschelkalk gewonnen. Deze kalk is ongeveer 245 miljoen jaar geleden afgezet, toen dit gebied een modderige kustvlakte was. In de inmiddels versteende modder zijn botten te vinden van Sauropterygia, een groep van uitgestorven reptielen die zich zowel op het land als in het water thuis voelden. Naast reptielenbotten worden in de groeve ook veel resten gevonden van vissen en af en toe van geleedpotigen (zoals een pissebed) en andere ongewervelden. Ook de pootafdrukken die de dieren op de modder hebben achtergelaten worden teruggevonden.
Kor & Botcollectie
De collectie Kor & Bot bestaat uit ruim 3000 fossiele kiezen en botten van landzoogdieren. Ze worden al sinds 1951 verzameld op de bodem van de Oosterschelde in Zeeland. De naam van de collectie verwijst naar de stalen netten (korren) waarmee de botten worden opgevist vanaf een mosselschip.
Op uitnodiging van de Zierikzeese mosselvissersfamilie Schot varen paleontologen van Naturalis elk jaar een dag mee met de mosselkotter ZZ10 om naar fossielen te vissen voor de zuidkust van Schouwen-Duiveland. Met de fossielen kan onderzoek worden gedaan naar de subtropische fauna, met mastodonten, hyena's, reuzenbevers en sabeltandkatten, die hier bijna 2 miljoen jaar geleden leefden. Landzoogdieren van een dergelijke ouderdom zijn slechts op een paar plekken in Nederland te vinden.
Campercollectie
Dit is een klein deel van de collectie van Petrus Camper (1722-1789). In 1974 zijn de fossielen vanuit het Groninger Universiteitsmuseum overgedragen aan het Rijksmuseum voor Geologie en Mineralogie in het kader van de herverdeling van collecties. De medische instrumenten en mineralen, die ook deel uitmaakten van de grotere Campercollectie zijn in Groningen gebleven.
Het meest noemenswaardig in deze collectie zijn de fossielen van de Amerikaanse mastodont die in 1766 in Kentucky gevonden zijn. Voordat ze bij Camper terecht kwamen werden ze bestudeerd door John Adams (de tweede president van de VS), Daubenton, Buffon, Hunter en Blumenbach. Uiteindelijk werden ze na de dood van Camper ook nog eens beschreven door Cuvier. Naast de mastodont fossielen bestaat de collectie uit een aantal fossielen van andere diersoorten die door Camper verzameld en aangekocht zijn.
CollectieKruimel
Deze collectie is overgekomen uit het Zoölogisch Museum Amsterdam. Het materiaal is aan het begin van de 20e eeuw verzameld in de grot Ultima Esperanza in Patagonië, Chili. Dit materiaal werd destijds door handelaren aan Europese reizigers te koop aangeboden en is zodoende in verschillende musea terechtgekomen. In 1908 is dit deel door Jan Herman Kruimel in opdracht van Max Weber aangekocht voor het ZMA.
De collectie bestaat uit botten van guanaco’s, reuzengrondluiaarden, poema’s en sabeltandkatten uit het Laat-Pleistoceen. Van de reuzengrondluiaard is tevens een drol en een stuk huid bewaard gebleven. De resten zijn van zeer goede kwaliteit en bevatten nog veel collageen, waardoor ze geschikt zijn voor verschillende dateringsmethoden, aDNA en isotopenonderzoek.
Haaientandcollectie
Het overgrote deel van de haaien- en roggentandencollectie is verzameld door Naturalis-medewerkers in de jaren ‘60-’80. In die tijd werden veel boringen gezet ten behoeve van stratigrafische kartering. De veelal kleine haaientanden zijn uit die boringen afkomstig. De tanden zijn over het algemeen van Miocene en Pliocene ouderdom. Daarnaast is er veel verzameld in het gebied rond Antwerpen bij de aanleg van wegen en dokken.
Kleine gewerveldencollectie
Deze collectie bevat veel fossielen van vindplaatsen waar nu niet meer bemonsterd wordt (o.a. Tegelen en Gargano). Het materiaal is wetenschappelijk van groot belang omdat onderzoek naar onder andere endemie uitgevoerd wordt aan de hand van deze collectie.
De collectie microvertebraten omvat zo’n 280.000 fossielen van kleinere uitgestorven dieren met een wervelkolom. Vele ervan zijn gemonteerd op LEGO-steentjes, waardoor ze gemakkelijk onder de microscoop bekeken kunnen worden. In de collectie zijn grote aantallen muizenkiezen te vinden, maar ook botjes van knaagdieren en kleine reptielen van over de hele wereld. De meeste zijn gevonden tijdens het zeven van oude aardlagen (sediment), waarin ze lange tijd verborgen zaten.
Wiewerken hiermee
Projecten
Herkomst van de Naturalis-collecties
Dinolab Miljoenen jaren werk
Mission Jurassic Naturalis graaft weer
Homo erectus fossils in Trinil
Belangrijkstepublicaties
M.S. Hoogmoed, M.E. Gassó Miracle (Maria Eulalia) and L.W. van den Hoek Ostende 2010: Type specimens of recent and fossil Testudines and Crocodylia in the collections of the Netherlands Centre for Biodiversity Naturalis, Leiden, the Netherlands. https://repository.naturalis.nl/pub/358748