Konijnen, tijgers en beren: op kinderkleding staan geregeld dieren afgebeeld. Die portretten bieden kinderen kansen om kennis te maken met biodiversiteit, nu directe ervaringen in de natuur onder druk staan. Uit onderzoek van Naturalis-medewerker Michiel Hooykaas blijkt welke dieren de hoofdrol spelen.
Mickey Mouse en Donald Duck
Het is belangrijk dat kinderen vanaf jongs af aan kennismaken met de natuur en met alles wat daar leeft. Zo raken ze vertrouwd met de biodiversiteit en bouwen ze daar een band mee op, wat waardevol is voor zowel mens als natuur. Door verstedelijking hebben steeds minder mensen directe ervaringen met de natuur. Culturele producten kunnen helpen om de beelden van de natuur levendig te houden en het uitdoven van natuurervaringen tegen te gaan, zelfs als ze niet educatief bedoeld zijn. Kleding is daar een mooi voorbeeld van.
Maar wordt dit potentieel benut? Een team van onderzoekers bekeek 3000 kledingstukken van drie grote modeketens, en kwam geregeld dieren tegen; gemiddeld stond op één van de vijf kledingstukken een dier. Uit het onderzoek blijkt ook dat er volop ruimte is om het aanbod aan dieren te verbreden. ‘Zelfs binnen de groepen die het meest worden afgebeeld, zoals zoogdieren en exotische dieren, wordt slechts een select groepje vaak geportretteerd’, aldus onderzoeker Michiel Hooykaas, werkzaam bij Naturalis Biodiversity Center. Ongeveer de helft van de dieren was herkenbaar als soort; veel daarvan waren gedomesticeerde soorten. Dat huisdieren vaak op kinderkleding staan heeft deels te maken met populaire cartoonfiguren zoals Mickey Mouse en Donald Duck, die dikwijls verschijnen in kindermode.
Vlinders voor meisjes, dino’s voor jongens
Opvallend is dat veel kledingontwerpers in hun ontwerp strikt onderscheid maken tussen kleding gericht op jongens en kleding gericht op meisjes. In de onderzochte kleding werden dinosaurussen alleen op jongenskleding aangetroffen, vlinders alleen op meisjeskleding. ‘Zo wordt de suggestie gewekt dat een bepaald deel van de biodiversiteit bij meisjes hoort, en een ander deel bij jongens, terwijl de rijkdom aan soorten relevant is voor iedereen.’
Dierenbuiten de kaders
Oftewel: er liggen volop kansen voor out-of-the box keuzes. ‘Dierlijke biodiversiteit is gigantisch,’ zegt Hooykaas, ‘Ook als je graag een zoogdier of een exotisch dier wilt portretteren zijn er nog zoveel andere dieren dan je nu vaak tegenkomt. Denk aan een sneeuwluipaard, mol of wandelend blad, er zijn talloze mogelijkheden.’
Maar hoe realistisch is het om de representatie van biodiversiteit te veranderen? Ontwerpers kiezen toch niet voor niets voor bepaalde dieren? ‘Ontwerpers zullen inderdaad vaak bewust kiezen voor dieren waarvan ze vermoeden dat die de doelgroep aanspreekt. Vandaar ook de vele cartoonfiguren. Maar de sterke focus op een select groepje komt misschien ook voort uit de kennis die ontwerpers hebben van de natuur of de beelden die voorhanden zijn. Het dierenrijk is enorm gevarieerd, en je kunt niet verwachten dat een ontwerper alle opties paraat heeft.’
Biodiversiteitontdekken
Het zou dus interessant zijn als biologen en makers van culturele producten elkaar inspireren. ‘Natuurlijk kunnen culturele representaties van de natuur de echte natuur nooit vervangen, en dat zouden we ook niet moeten willen, maar ze kunnen wel een mooie aanvulling zijn op directe ervaringen. Ze bieden kinderen extra kansen om de verscheidenheid aan leven te ontdekken, wat hun beeld van biodiversiteit kan verrijken. Dat is in een wereld die steeds verder verstedelijkt en waarin biodiversiteit onder druk staat belangrijk, en ook gewoon erg leuk.’
Meerinformatie
- Het onderzoek genaamd ‘Animals in Fashion: Portrayal of Animal Biodiversity on Children’s Clothing’ is te lezen in Society & Animals.
- Voor inhoudelijke vragen kun je terecht bij onderzoeker Michiel Hooykaas, via michiel.hooykaas@naturalis.nl