Op 10 december 2025 om 13.00 uur verdedigt Panos Skandalos zijn proefschrift: ‘Taxonomic and Paleobiologic insights into Small Mammals from the Pliocene of Western Turkey. A comprehensive study of the locality of Afşar’ in het Academiegebouw van de Universiteit Leiden. Voor zijn promotieonderzoek bestudeerde Panos piepkleine zoogdierfossielen uit het Plioceen in Turkije.
Kleinezoogdieren
Voor deze fossielen reisde Panos helemaal naar Afşar in Turkije. Hij gaat niet voor niets juist naar deze plek, Turkije vormt namelijk een soort brug tussen Europa en Azië. Alle kleine zoogdieren komen oorspronkelijk uit Azië. “We wilden weten welke dieren er precies rondliepen, wat voor klimaat er heerste, maar ook de lagen nauwkeuriger dateren.” zegt Panos. Over het Mioceen en Pleistoceen is in dit gebied al wel eens onderzoek gedaan, maar de periode ertussen, het Plioceen (5,3 tot 2,6 miljoen jaar geleden), is nog weinig bestudeerd. “Er zijn niet veel paleontologen die naar deze kleine zoogdieren kijken,” zegt Panos. “Iedereen is veel meer geïnteresseerd in dinosauriërs.”
Panos kwam erachter dat het klimaat in Afşar zo’n 3 miljoen jaar geleden leek op het klimaat van nu. Er leefden toen veel verschillende diersoorten. In de periode daarna zag Panos een afname van de biodiversiteit. Sommige diersoorten nemen het dan bijna compleet over. “Dit is zeer waarschijnlijk het gevolg van klimaatverandering,” vertelt Panos. “De vragen die toen speelden, spelen nu ook. De dieren zijn misschien anders, maar ze hebben te maken met dezelfde problemen.”
Woelmuizen en naakte molrattenals gidsfossielen
Panos zeefde dagenlang honderden kilo’s zand op zoek naar piepkleine tanden van kleine zoogdieren, zoals hamsters, woelmuizen en naakte molratten. Vervolgens nam hij het gezeefde materiaal mee naar Naturalis om verder uit te pluizen. Één voor één bekeek hij de fossielen onder een microscoop en zocht hij uit tot welke soort ze behoren. Panos vindt deze knaagdieren ontzettend interessant. Ze krijgen in korte tijd veel nakomelingen en evolueren daarom ook snel. Er ontstaan snel nieuwe soorten, waardoor onderzoekers deze dieren kunnen gebruiken als gidsfossielen om gesteentelagen te dateren. “Ze zijn de goedkoopste en snelste manier om een grondlaag te dateren,” vertelt Panos.
Voor zijn onderzoek moest Panos veel reizen, naar Turkije, maar ook naar Frankrijk, Oostenrijk en Slowakije. Daar dook hij collecties in die al jarenlang lagen te verstoffen op de planken. Door de fossielen van Afşar te vergelijken met de fossielen in de collecties, kun je achterhalen welke soort je in handen hebt. “Maar ik wilde ook nieuwe methodes toepassen op die oude collecties,” legt Panos uit. “Ik heb daardoor zelfs collectiestukken ontdekt die aan het verkeerde dier toegewezen waren.”
3Dtechiek
Panos ontwikkelde een nieuwe 3D-techniek. Met deze techniek kon hij fossielen tanden makkelijker herkennen en toewijzen aan bepaalde groepen dieren. “Het kauwvlak van bijvoorbeeld een hamster ziet er totaal anders uit dan die van een woelmuis,” legt Panos uit. Door naar het kauwvlak van een tand te kijken, kun je dus bepalen welke dieren er rondliepen in dat gebied. Alleen zijn die tanden vaak flink afgesleten, waardoor het kauwvlak er anders uitziet dan je misschien zou verwachten. Panos scande intacte tanden en maakte daar 3D-beelden van. “Je kunt als het ware in de toekomst kijken: hoe verandert de vorm van het kauwvlak naarmate de tand meer afslijt,” vertelt hij. “Zo kunnen onderzoekers nu ook flink versleten tanden makkelijker toewijzen aan een diergroep en soms zelfs aan een diersoort.”
Uitdagingen:Niet zo sexy als dino's
Genoeg geld bij elkaar sprokkelen voor zijn onderzoek, was de grootste uitdaging voor Panos. “Ik moest mijn onderzoek zelf financieren, want het onderwerp was helaas niet zo sexy als dino’s,” vertelt Panos met een lach. “Dat was best pittig. Naast mijn PhD werkte ik ook in een restaurant om rond te kunnen komen.” Panos kon wel gratis gebruik maken van het lab van Naturalis. Daarnaast hielp zijn begeleider Lars van den Hoek Ostende hem enorm. “Tijdens mijn eerste maanden in Nederland gaf hij mij onderkomen.”
Sinds februari 2025 werkt Panos als projectcoördinator dinosaurussen bij Naturalis. Het maken van 3D-beelden heeft Panos’ leven veranderd; voor zijn huidige baan mag hij veel 3D-beelden en 3D-prints maken om de missende botten in dinoskeletten aan te vullen. Daarnaast organiseert hij de opgraving naar langnek dino’s op de Jurassic Mile en helpt hij bij het vervoer van collectie materiaal.