Zuidoost-Nederland wordt gekoloniseerd door exotische meerkikkers, blijkt uit onderzoek van Ravon, de Universiteit Leiden en Naturalis. Hoewel exotische meerkikkers goed gedijen in ons kikkerlandje, zijn ze schadelijk voor de inheemse biodiversiteit.
Invasieve soorten behoren tot de belangrijkste oorzaken van biodiversiteitsverlies. In Nederland zijn exotische meerkikkers bezig met een opmars. Leidse biologiestudenten zochten uit waar de kikkers oorspronkelijk vandaan komen.
Lekkerkontje
Waarom wordt er überhaupt met die meerkikkers gesleept? De kikkerbil-industrie wordt gezien als de belangrijkste bron van introducties. Zo wordt er jaarlijks honderden kubieke meter kikker naar Frankrijk verscheept.
De handel in kikkerpoten is echter niet het enige introductiekanaal. Tot voorkort kon je ook exotische kikkervisjes bij tuincentra kopen, om de vijver op te leuken. “Geen wonder dat meerkikkers over grote afstanden verspreid worden.”, vertelt Tariq Stark van RAVON, de soortenorganisatie die zich bezighoudt met reptielen, vissen en amfibieën.
Enormeexpansie
Omdat de meerkikker wél van nature voorkomt in Nederland, valt introductie hier minder op, maar het speelt wel degelijk een grote rol. “Vanuit het zuiden rukken exotische meerkikkers op en hebben inmiddels een aanzienlijk deel van ons land, waar ze voorheen nooit zaten, gekoloniseerd.”, aldus Richard Struijk van RAVON. De eerste waarnemingen stammen uit circa 1990 in Zuid-Limburg. Anno 2025 hebben ze zich verder Nederland in verspreid. De hoogste tijd dus, om de situatie te inventariseren.
Cryptische soortenen citizen science
In Nederland komen van nature drie soorten groene kikkers voor. Dat zijn, naast de meerkikker, ook de poelkikker en de bastaardkikker. Die zijn al lastig uit elkaar te houden, en de nieuwe meerkikkers maken het nog lastiger. Om zicht te krijgen op de verspreiding van die laatste groep, hebben vrijwilligers van RAVON huidslijm afgenomen bij Limburgse kikkers.
Kikker-cocktail
Met behulp van de techniek DNA-barcoding is heel precies de lettervolgorde van een klein maar variabel stukje DNA afgelezen voor alle kikkers. “Door voor elke kikker het DNA-profiel vast te stellen kon bepaald worden tot welke soort elke individuele kikker behoort en van waar in het natuurlijk verspreidingsgebied deze oorspronkelijk vandaan komt.”, legt hoofdonderzoeker Ben Wielstra (Naturalis/Universiteit Leiden) uit.
De resultaten zijn glashelder: de exotische meerkikkers komen niet uit Nederland, maar uit verschillende streken: centraal/oost Europa, de Balkan, en Turkije. Wielstra: “Er is hier een mengelmoes aan meerkikker-varianten geïntroduceerd, waarvan sommige zó verschillend zijn, dat ze als aparte soort kunnen worden beschouwd.” In het natuurlijke verspreidingsgebied komen zulke sterk genetisch gemixte populaties niet voor. De meerkikkers hebben er duidelijk geen last van: de geïntroduceerde populaties breiden zich snel uit.
Vraatzucht, ziekteen hybridisatie
De meerkikker geldt als een van de belangrijkste invasieve amfibieën. Kikkers eten eigenlijk alles wat in hun mond past – en de meerkikker heeft een behoorlijk grote mond. Daarmee concurreren geïntroduceerde meerkikkers niet alleen met, maar kunnen ook jagen op inheemse amfibieën. In een deel van het Limburgse invasiefront leven sterk bedreigde amfibieën, zoals de geelbuikvuurpad en de vroedmeesterpad. Geïntroduceerde meerkikkers kunnen ook amfibieënziektes zoals chytridiomycose verspreiden. Wielstra: “Nu het meerkikkerfront ook onze inheemse groene kikkers bereikt, moeten bovendien met hybridisatie rekening houden, omdat inheemse groene kikkers met de uitheemse meerkikkers zullen paren.”
Wetenschappers en beleidsmakers pleiten er al langer voor om de import van levende kikkers aan banden te leggen. Nu de omvang van de meerkikkerinvasie in Nederland in kaart is gebracht is het van belang om de impact te bestuderen en plannen van aanpak te formuleren. Hoe krijgen we exotische meerkikkers onder controle?
Meerinformatie
Het artikel genaamd The invasive marsh frogs advancing into the Netherlands carry a diverse mix of mtDNA is verschenen in Amphibia Reptilia.
Foto's: Tariq Stark (kikker waarvan mondslijmvlies wordt afgenomen); Maarten Gilbert (meerkikkers afkomstig uit de Balkan); Benny Trapp (leadfoto: meerkikker uit de Balkan).
Zin om zelf mee te helpen met de onderzoeken van RAVON? Hier vind je meer informatie