De collecties van Naturalis

Entomologie

De insectenverzameling is de grootste deelcollectie van Naturalis. Het bevat zo'n 18 miljoen individuele exemplaren.

Qua kwaliteit en kwantiteit is de collectie Coleoptera een van de beste kevercollecties ter wereld. Het bevat veel typemonsters. Systematisch en geografisch gezien zijn enkele hoogtepunten de Cetoniiden, de Scarabeoidea en de kevers uit de Indo-Australische regio (Ritsema & Van Vollehoven). Verdere hoogtepunten zijn de Hymenoptera uit Zuidoost-Azië (bijv. Van der Vecht en Lieftinck) met de Braconidae als een van de grootste ter wereld, de Diptera (van Doesburg en Bonne-Webster), Lepidoptera (Indonesië), Microlepidoptera (Diakonoff) en Odonata en andere families. (Lieftinck en van Doesburg), ook één van de grotere collecties ter wereld.

Type-materiaal

Er zijn een aantal typecatalogi op basis van de collecties van Naturalis Biodiversity Center gepubliceerd.

Vogels

Amfibiën en reptielen

Palaeontologie

Vertebraten

De collectie vertebraten van Naturalis is rijk aan uitgestorven en zeldzame soorten. We conserveren ook belangrijke historische collecties die in de 19e eeuw werden samengesteld tijdens expedities in Afrika, Azië en Amerika.

De lange geschiedenis van Naturalis is bijzonder goed vertegenwoordigd in de verzameling vertebraten, die 1,9 miljoen objecten bevat. Specimens verzameld in de 19e eeuw vormen de kern van de collectie, samen met de aanzienlijke hoeveelheid type-monsters. Deze historische collecties zijn verzameld over de hele wereld, hoewel er aandacht was voor Indonesië en Japan.

Het oudste Aziatische materiaal dateert uit de jaren 1820 en is verzameld door de Natuurkundige Commissie, een groep natuuronderzoekers die naar Nederlands-Indië werd gestuurd om dieren en planten voor het museum te bestuderen en te verzamelen. Onder de naturalisten waren H. Kuhl, J.C. van Hasselt, H. Boie en H. Macklot.

Belangrijke collecties voor gewervelde dieren zijn die van W.C. van Heurn, P. von Siebold (Japan) en Bartels.

Zoogdieren en vogels

Onze collecties van zoogdieren en vogels zijn rijk aan uitgestorven (soms unieke) en zeldzame soorten. De 'Madagascar collectie' van maki's, verzameld door Pollen & Van Dam (1860-1870) en Audebert (1870-1880), is van grote schoonheid en wetenschappelijk belang, net als de verzameling van dolfijnen- en walvissenbotten die achteruitgang van walvisachtigen langs de Nederlandse kust weergeeft. De nationale avifauna wordt vertegenwoordigd door de collecties van Wickevoort Crommelin en P.A. Hens. De belangstelling voor roofvogels van de eerste directeur van het museum, J. Temminck, wordt nog geïllustreerd door de diversiteit aan soorten in deze collectie.

Vissen

De collectie zoet- en zeevis uit de Indonesische archipel, verzameld en beschreven door Pieter Bleeker tussen 1840 en 1860, is van groot wetenschappelijk belang. Bleeker beschreef 1996 nieuwe vissoorten en rangschikte hem als de meest productieve vis-taxonoom ooit. Zijn types zijn ondergebracht in Naturalis. Van meer recente datum is de verzameling cichliden van het Victoriameer. Deze verzameling van Haplochromine cichliden bevat honderden onbeschreven soorten, waarvan sommige onlangs uitgestorven zijn als gevolg van de introductie van de Nijlbaars in het Victoriameer.

Reptielen en amfibieën

De herpetologische collectie gaat grotendeels terug tot het begin van de 19e eeuw. Het bevat materiaal dat voornamelijk afkomstig is uit Zuidoost-Azië en het Amazonegebied, evenals verschillende waardevolle collecties van andere plaatsen. De Natuurkundige Commissie is verantwoordelijk voor het Indonesische deel van de herpetologische collectie. Belangrijke collecties uit Afrika (HS Peel en HB van Horstok), Centraal- en Zuid-Amerika (HH Dieperink, P. Wagenaar Hummelinck en MS Hoogmoed) en Indonesië (F. Kopstein en CPJ de Haas) zijn toegevoegd tijdens de laatste twee eeuwen. Veel nieuwe soorten zijn beschreven op basis van dit materiaal, waardoor de collectie RMNH-typen van groot wetenschappelijk belang is.

Invertebraten

De collectie ongewervelde dieren omvat 5.800.000 exemplaren. Tot de hoogtepunten van de collectie behoren garnalen, krabben en kreeften uit Zuidoost-Azië, de Noordoost-Atlantische Oceaan en de Caribische Zee. De belangrijke 'Parasieten Collectie Utrecht' is sinds 2006 gevestigd in Naturalis Biodiversity Center.

De garnalen, krabben en kreeften (decapoda) uit Zuidoost-Azië, de Noordoost-Atlantische Oceaan en de Caribische Zee behoren tot de hoogtepunten van de Crustacea-collectie. Curatoren, waaronder L.B. Holthuis (1941-2008), zijn actief betrokken bij deze groepen sinds het museum werd opgericht in 1820. Gedurende de laatste twee decennia heeft het onderzoek zich gericht op symbiontische garnalen.

De verzameling steenkoralen (Scleractiniae, Milleporidae en Stylasteridae) begon zich vanaf de jaren 1920 te ontwikkelen. Het meeste materiaal komt uit Indonesië, gebaseerd op collecties van Boschma, Umbgrove en Verweij en later van Best, Moll en Hoeksema (1980-heden). De verzameling Fungiidae kan worden beschouwd als de meest uitgebreide wereldwijd. Ook de verzameling zachte koralen (Alcyonacaea) kan worden beschouwd als de grootste ter wereld. Stiasny en Verseveldt zijn slechts twee van de wetenschappers die aan deze collecties hebben gewerkt.

Een belangrijk onderdeel van de Coelenteratae-collectie bestaat uit Hydrozoa, vooral vanwege de wetenschappelijke activiteiten van professor W. Vervoort (1940-2010), voormalig directeur van het instituut.

Parasieten Collectie Utrecht

De collectie dierlijke parasieten verzameld door de Faculteit Diergeneeskunde en het Universitair Museum van de Universiteit Utrecht is in 2006 overgebracht naar Naturalis Biodiversity Center. De collectie is inmiddels gerestaureerd. Parasieten werden overgebracht naar nieuwe flesjes en toegankelijk gemaakt via een database, die hier kan worden gedownload. Deze activiteiten zijn mogelijk gemaakt door een subsidie van het ministerie van Economische Zaken, de Stichting voor Academisch Erfgoed (SAE) en de Mondriaan Stichting.

Lees hier een artikel over de geschiedenis van de Parasite Collection Utrecht
Bekijk hier de Excel database van de parasietencollectie
Bekijk hier de bijlages bij de database

Botanie

De botanische collecties van Naturalis bestaan uit de herbaria van de universiteiten van Leiden, Utrecht en Wageningen. De aandachtsgebieden zijn Zuidoost-Azië, tropisch Amerika, tropisch Afrika en Nederland.

De basisgegevens van alle objecten in onze botanische collectie zijn gedigitaliseerd. Ze zijn te vinden in onze Bioportal.

Ook de volgende historische collecties zijn volledig gedigitaliseerd:
De herbariumvellen van George Clifford
Het 16e eeuwse herbarium van Petrus Cadé
Het herbarium van de Leidse hoogleraar plantkunde Paul Hermann met de oudst bekende Surinaamse herbariummonsters

Inhoud en focus

Onze database is door de jaren heen gebouwd voor verschillende doeleinden en uit verschillende bronnen. De meeste records hebben betrekking op exemplaren die aanwezig zijn in een van onze herbaria (Leiden, Utrecht en Wageningen). De database bevat ook records van duplicaten die naar andere herbaria zijn verzonden, van materialen die zijn ingekaderd voor taxonomische revisies en van specimens die zijn verzameld in gebieden van speciaal belang (bijvoorbeeld Gabon) die om die reden zijn gegroepeerd.

De drie herbaria hebben elk hun eigen focus. Leiden is verreweg de grootste van de drie, met ongeveer 4 miljoen exemplaren en bekend om zijn uitgebreide collecties uit Zuidoost-Azië, met name uit Indonesië en Nieuw-Guinea, maar het bevat ook een grote collectie palearctische planten en is het herbariumprincipe voor Nederlandse planten. Als het oudste Nederlandse herbarium bevat het ook verschillende historische collecties.

Het voormalige herbarium van de Universiteit Utrecht, nu gehuisvest in Leiden, heeft een sterke focus op tropisch Amerika, met name de Guyana's en de Nederlandse Antillen. Het heeft ongeveer 800.000 exemplaren.

Het herbarium van Universiteit Wageningen herbergt ongeveer 900.000 exemplaren. Het richt zich op tropisch Afrika, met bijzondere nadruk op materiaal uit de regenwouden van West- en Centraal-Afrika, maar het bevat ook een belangrijke verzameling Ethiopische planten. Omdat Wageningen oorspronkelijk een landbouwuniversiteit was, bevat deze verzameling ook een behoorlijk aantal gekweekte planten

Geologie

De geologische verzameling Naturalis bestaat uit 3.200.000 fossielen en 800.000 gesteenten en mineralen. De collectie bevat monsters van over de hele wereld, hoewel het grootste deel van de collectie afkomstig is uit Europa. Een aanzienlijk deel is echter verzameld in Indonesië.

De 19e-eeuwse Dubois-collectie is wereldberoemd en bestaat uit meer dan 40.000 fossielen van gewervelden uit het pleistoceen van Indonesië. De kroonjuwelen zijn het dijbeen, de kies en het schedelkapje van Homo erectus, die te zien zijn in het museum. Een andere belangrijke verzameling uit Indonesië is de Martin-collectie, die bestaat uit fossiele schelpen van het Cenozoïcum van Java. Deze verzameling bevat bijna 2000 typepartijen, die de basis vormen voor de wetenschappelijke namen van vele weekdieren uit de Indo-Pacific.

Naturalis herbergt vele Pleistocene gewervelde dieren uit Nederland en het omliggende gebied (Noordzee), waaronder de grootste verzameling wolharige mammoetbotten ter wereld. Andere soorten die vertegenwoordigd zijn, zijn wolharige neushoorns, bizons, reuzenherten, grottenhyena's en holenleeuwen, die allemaal dateren van ongeveer 50.000 jaar voor Chr. Oudere periodes worden vertegenwoordigd door de Tegelen (Tiglian) -collectie die meer dan 5000 tandheelkundige laat-pliocene elementen van kleine zoogdieren en talrijke overblijfselen van reptielen en amfibieën omvat. De Miste-collectie van de beroemde plaats 'Miste' bij Winterswijk, is het bewijs van een subtropische fauna tijdens het Midden-Mioceen in het Noordzeebekken met meer dan 500 soorten weekdieren. Andere weekdieren zijn verzameld van de Nederlandse stranden en estuaria, met meer dan 600 soorten die momenteel in de collectie aanwezig zijn.

Een van de belangrijkste collecties uit andere delen van Europa is de Gargano-collectie Neogene zoogdieren. Deze bevat enkele opmerkelijke soorten zoals de reusachtige egel Deinogalerix en de vijfhoornige artiodactyle Hoplitomeryx. Het is het grootste verzameling ter wereld, van tienduizenden fossielen.
Vanuit het Verenigd Koninkrijk is er de Reid & Reid-verzameling van fossiele zaden, die de grens vormt tussen het Tertiair en het Quartair.
Een speciale categorie wordt gevormd door de collecties van ongebalanceerde endemische eilandfauna's van fossielen van gewervelde dieren uit Flores, Sulawesi, Cyprus, Mallorca en Kreta, inclusief vreemde eilandvormen zoals gigantische ratten en pygmeeolifanten.

Mineraloog Frances Versluis neemt je mee voor een kijkje achter de schermen bij de geologische collectie van het TU Delft Science Centre en Naturalis. In haar serie Frances' Mineral Madness laat ze de meest bijzondere objecten zien, van woestijnroos tot de kwartshuisjes van schietmotlarven.

Je kan de gehele videoserie terugkijken met de YouTube playlist. Klik hier